سخن از شاخه نبات که می شود یادآور خاطرات شیرین شادی و شادمانی می افتیم و از دیرباز یکی از لوازم اصلی سفره عقد و ازدواج در میان ایرانیان بوده است .

نبات نوعی قند است که از نیشکر و چغندرقند بدست می آید که طی یک فرانید فیزیکی تحت دما و میزان مشخصی زمان به صورت کریستال­های زیبا در می آید. نبات  با طبع گرم، خواص فراوانی برای درمان بیماری ها دارد. برای درمان سردی مزاج از نبات استفاده می شود. خاصیت ملین و ضدنفخ بودن آن نیز مشهور است.

واژه ی نبات به معنی گیاه است که ریشه آن در روش استفاده مصریان و ایرانیان باستان از گیاهان دارویی می باشد و در مورد تاریخچه نبات منبع خاص و موثقی وجود ندارد ولی به طور کلی می توان گفت که نبات اولین بار توسط مردم ایران و هندوستان مورد مصرف قرار گرفته است.

آشنایی با فرایند تولید نبات

برای تهیه نبات باید میزان مشخصی از آب و شکر را مخلوط کرد و شربتی تهیه کرد و سپس آن را در دیگ مخصوصی ریخته و حرارت داد. از آنجایی که شکر دارای کمی ناخالصی و آلودگی است باید شربت تهیه شده صاف شود. یکی از آسان ترین راه­های از بین بردن آلودگی و ناخالصی این است که برای 100 کیلوگرم شربت یک عدد تخم مرغ را در حالی که شربت در حال جوشیدن است داخل دیگ می اندازند تا ناخالصی های شربت را به خود جذب کند و شربت را صاف و یکدست کند . و در نهایت نیز محصول نبات بدست آمده نیز شفاف و تمیز خواهد بود. زمانی که ناخالصی ها به تخم مرغ چسبید آن را از داخل دیگ خارج می کنند. شربت را حرارت می دهند تا به غلظت مورد نظر برسد.

ظروف مخصوص که به شکل نیم کره هستند و پاتیل نامیده می شوند. با نخ مخصوص نخ کشی می کنند تا به صورت مشبک درآید. شربت که غلیظ شده است را به داخل دیگ می ریزند. در این مرحله دمای شربت مهم است زیرا در نتیجه کار تفاوت ایجاد می کند. دمای معمولی استخراج نبات 109 درجه سانتی گراد است ولی اگر نیاز باشد که بلورهای نبات درشت تر باشند دمای شربت باید 108 درجه باشد و اگر نیاز باشد که بلورهای نبات ریزتر باشند باید در دماهای بالاتر شربت را در دیگ ریخت. هر چه دمای شربت بیشتر باشد بلورهای ریزتری تشکیل می شود و دمای شربت هر چه کمتر باشد بلورهای درشت تری تشکیل می شود.

مرحله بلوربندی سه یا چهار روز طول می کشد و در این مدت بلورهای نبات تشکیل می شود . باید توجه داشت که تمام شربت داخل ظرف به نبات تبدیل نمی شود. بنابراین باید بعد از تکمیل بلوربندی، شربت اضافی را که به نخ و بدنه ی ظرف نچسبیده است باید خارج کرد. بعد از آن مجدد باید دو یا سه روز دیگر صبر کرد تا بلورها کاملا خشک شوند. اکنون نبات آماده است.

بلورهایی که به شبکه نخ متصل هستند درشت تر و خالص تر هستند که شاخه نبات­ها از آنها برداشت می شود. و قسمت هایی که به بدنه ظرف چسبیده است از بلورهای ریزی تشکیل شده است که در اصطلاح نبات ریز یا تخته ای نامیده می شود.

انواع نبات

نبات سنتی: معمولا بصورت ساکن تهیه می شود که به دو رنگ سفید ساده و زرد زعفرانی در بازار قابل خریداری است.

شاخه نبات : عبارت است از بلورهای نبات که بدور یک نخ (ازجنس پنبه) تشکیل شده است.

نبات چوبی: نباتی است که بلورهای نبات بدور یک چوب تشکیل می شود. از خواص ویژه و ممتاز نبات چوبی  نسبت به نبات های نی دار پلاستیکی آن است که چوب کاملا بهداشتی بوده (سه مرتبه جوشانده می شود) و برخلاف نی های پلاستیکی غیر بهداشتی وسرطان زا نمی باشد.

نبات دندانه : همان نگین نبات است که بدلیل قابلیت شکنندگی بسیار بالا در هنگام بسته بندی خرد شده و بخاطر راحتی وسهولت حل شدن در چای (نوشیدنی های گرم) برای مصارف خانگی وسایر موسسات بسیار آسان ومناسب می­باشد. مزایای استفاده از این نبات آن است که نیازی به شکستن آن، با شیء یا دست نداشته و آماده برای مصرف است و از لحاظ اقتصادی بسیار مقرون به صرفه می باشد.

نبات مخلوط: عبارت از تکه نبات هایی که درکف و جداره ی پاتیل ها تشکیل می شود. بدلیل غلظت خیلی زیاد شیره در کف پاتیل ها باعث تخته شدن آنها می شود. بدلیل شکل نامنظم آن بیشتر بصورت فله عرضه می گردد.

پرده نبات : نباتی است که روی پاتیل هاتشکیل شده واز لحاظ کیفیت ومقدار زعفران با دیگرنبات های شاخه و چوبی هیچ تفاوتی ندارد و از خصوصیات بارز آن ترد و نازک بودن آن می باشد.

پودر نبات: ریزه یا همان خرده های نبات است که کمی از شکر درشت تربوده و از قابلیت حل شدن بالا با همان خواص نبات می باشد. پودر نبات ایده ال برای هتل ها کافی شاپ ها، رستوران ها، منازل، هنگام مسافرت و محل کار می باشد.

تخته نبات: عبارت است از تکه های نبات تشکیل شده در جدار و کف ظرف.

کاسه نبات: عبارت است از نباتی که به شکل ظرف درآمده است.

نبات صنعتی: معمولا به صورت انبوه و در حالت سکون و یا در حرکت تولید می شود و می تواند به اشکال گوناگون باشد، مثلا نبات تک کریستال، نبات چوبی دسته دار و یا به اشکال نبات سنتی و غیره.

خواص درمانی و دارویی نبات

نبات به علت دارا بودن خاصیت طبع گرم می‌تواند درمان سرماخوردگی و عفونت‌های ویروسی را تسهیل کند. خواص ضد ویروسی نبات می‌تواند به جلوگیری از عفونت ویروسی کمک کند و علائم سرماخوردگی مانند درد گلو و سرفه‌های خلط دار را کاهش دهد.

ساکارز موجود در نبات خاصیت ضد نفخی و ملین کننده دارد و برای درمان نفخ و اسهال مفید است. مصرف سوخته یا کاراملی نبات برای اثرگذاری بیشتر در این زمینه، بسیار توصیه می شود.

چای نبات در تسکین و درمان درد به خصوص درد انقباض ماهیچه‌ها مانند درد پشت پا و همچنین در تسکین و رفع دل درد، کمردرد و دل پیچه ناشی از پریودی بسیار مفید است.

مصرف منظم نبات به علت دارا بودن قند می‌تواند تمرکز و عملکرد شناختی را بهبود بخشد و حافظه را تقویت کند.

مضرات نبات

متخصصان معتقدند که مصرف روزانه قند باید به دقت تنظیم شود. و از آنجایی که شکر جای خود را در رژیم غذایی ما دارد فواید آن برای سلامتی ما محدود است. و توصیه می شود ک کمتر از 10 درصد کل کالری روزانه شما از قندها تامین شده باشد.

شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد مصرف بیش از حد قند به افزایش وزن و در نهایت می تواند منجر به چاقی شود. چاقی با تعدادی از شرایط سلامتی مانند دیابت نوع 2، بیماری قلبی، فشار خون بالا و غیره مرتبط است. اضافه وزن و رژیم های پر کربوهیدرات، هر دو خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می دهند.

تحقیقات نشان داده است که بین رژیم های غذایی با قند بالا و افزایش خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. نتایج یک مطالعه طولانی مدت نشان داد افرادی که 17 تا 21 درصد از کالری دریافتی روزانه خود را از قند افزوده تأمین می کنند، 38 درصد بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از بیماری های قلبی عروقی قرار دارند.

در حالی که شکر مستقیماً به دندان آسیب نمی رساند، باکتری هایی را که از قند چسبیده به دندان تغذیه می کنند، دعوت می کند و لایه ای از پلاک را تشکیل می دهد. این پلاک باعث می شود که باکتری ها برای مدت طولانی تری روی دندان شما باقی بمانند. این باکتری ها اسیدهایی تولید می کند که مینای دندان را به مرور زمان از بین می برد و باعث ایجاد حفره های دندانی می شود.

سایر مواد سمی منتشر شده توسط باکتری ها می توانند به بافت لثه شما نفوذ کرده و باعث التهاب لثه شوند. در صورت عدم درمان، ژنژیویت (gingivitis) می تواند به بیماری جدی تری به نام پریودنتیت (periodontitis) تبدیل شود که ممکن است منجر به از دست دادن استخوان و بافت اطراف دندان شما شود.