روغن‌های گیاهی محصولاتی هستند که از بذر، میوه، دانه، گل، پوسته و یا سایر بخش‌های گیاهان استخراج می‌شوند. این روغن‌ها به صورت طبیعی در داخل سلول‌های گیاهان وجود دارند و از طریق فرآیندهای شیمیایی یا مکانیکی از منابع گیاهی استخراج می‌شوند.

روغن‌های گیاهی به دلیل ترکیبات چربی که در آنها وجود دارد، خواص غذایی، بهداشتی و درمانی متعددی دارند. این روغن‌ها معمولاً حاوی اسیدهای چرب بی‌اشباع (مانند امگا-3 و امگا-6)، ویتامین‌ها، آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات فعال گیاهی هستند.

بسته به منبع گیاهی، روغن‌های گیاهی مختلفی وجود دارند. برخی از روغن‌های گیاهی معروف شامل روغن سویا، روغن زیتون، روغن آفتابگردان، روغن کلزا، روغن پنبه، روغن نارگیل، روغن جوانه گندم و روغن نعناع هندی می‌شوند.

روغن‌های گیاهی در آشپزی، صنایع غذایی، بهداشت و درمان، صنایع آرایشی و بهداشتی و صنایع مختلف دیگر استفاده می‌شوند.

منشا و استخراج روغن های گیاهی

منشأ و روش‌های استخراج روغن‌های گیاهی ممکن است بسته به نوع گیاه و روغن مورد نظر متفاوت باشد. در ادامه، منشأ و روش‌های استخراج روغن‌های گیاهی را توضیح می‌دهم:

استخراج روغن با فشار مکانیکی:  این روش برای استخراج روغن از دانه‌ها و بذرهای گیاهان مانند سویا، کلزا، آفتابگردان و پنبه استفاده می‌شود. در این روش، بذر یا دانه‌های گیاهی با استفاده از دستگاه‌های خاصی (مانند پرس) فشرده می‌شوند تا روغن از مواد چرب داخل آنها جدا شود. این روش به عنوان "روغن اولیه" شناخته می‌شود و سپس با فرآیندهای پالایش و تصفیه بیشتر، روغن قابل مصرف تولید می‌شود.

استخراج روغن با استفاده از حلال‌ها:  در این روش، از حلال‌های شیمیایی مانند هگزان، بنزن و پتروسلفور که قابلیت حل کردن چربی‌ها را دارند، برای استخراج روغن از گیاهان استفاده می‌شود. گیاهان دارای روغن در مخلوطی با سایر ترکیبات هستند؛ بنابراین این روش به عنوان فرآیند استحصال معروف است. پس از استخراج روغن با حلال، حلال از آن جدا می‌شود و روغن به دست می‌آید. سپس ممکن است نیاز به تقطیر و تصفیه بیشتر باشد تا روغن خالص و قابل استفاده تولید شود.

استخراج روغن با استفاده از گرما:  در این روش استخراج روغن با استفاده از حرارت صورت می‌گیرد. گرما موجب ترکیبات چربی در گیاهان می‌شود و با فشردن و فیلتر کردن، روغن جدا می‌شود. این روش برای استخراج روغن از گیاهان همچون زیتون و کنجد استفاده می‌شود.

استخراج با استفاده از آب: در این روش، گیاهان در آب جوش قرار می‌گیرند و سپس روغن از آب جدا می‌شود. این روش به صورت معمول برای استخراج روغن‌های عطری از گیاهان مانند گیاهان عطری و گل‌ها استفاده می‌شود.

استخراج با استفاده از CO2 فشرده: در این روش، گیاهان در محیط فشرده‌ای از CO2 قرار می‌گیرند. CO2 در فشار بالا و در دماهای پایین به حالت مایع تبدیل می‌شود و به عنوان حلال برای استخراج روغن از گیاهان استفاده می‌شود. این روش به عنوان روش سوپرکریتیکال CO2 شناخته می‌شود و از آن برای استخراج روغن‌های گیاهی با خواص بهداشتی و دارویی استفاده می‌شود.

استخراج با استفاده از مذاب: این روش شامل تحلیل گیاهان در مذاب‌هایی مانند صمغ، شمع و چربی‌های جامد است. گیاهان در مذاب قرار می‌گیرند و روغن به عنوان محلول در مذاب تشکیل می‌شود. سپس از این مخلوط جداشده و مذاب از روغن جدا می‌شود.

روش هیدروترمال: این روش شامل تحلیل گیاهان در حضور آب به دما و فشار بالا است. آب به عنوان حلال استفاده می‌شود و با اعمال شرایط حرارتی و فشاری خاص، روغن از گیاهان استخراج می‌شود.

مهم است بدانید که هر روش استخراج روغن گیاهی دارای مزایا و محدودیت‌های خود است، و انتخاب روش مناسب بسته به نوع گیاه و مورد استفاده نهایی روغن ممکن است متفاوت باشد

کاربردهای روغن های گیاهی

 استفاده های آشپزی و پخت و پز

روغن‌های گیاهی در آشپزی و پخت و پز بسیار استفاده می‌شوند و به عنوان یک منبع چربی اساسی و اصلی در بسیاری از غذاها و دسرها به کار می‌روند. در زیر، نمونه‌هایی از استفاده‌های روغن‌های گیاهی در آشپزی را می‌توانید مشاهده کنید:

سرخ کردن و سرخ کردن عمیق: روغن‌های گیاهی مانند روغن آفتابگردان، روغن کلزا، روغن زیتون و روغن سویا برای سرخ کردن و سرخ کردن عمیق مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روغن‌ها با دارا بودن نقطه دود بالا و تحمل حرارت بالا مناسب برای پخت غذاهایی هستند که نیاز به حرارت بالا دارند.

سس‌ها و دیپ‌ها: روغن‌های گیاهی مختلفی مانند روغن زیتون، روغن کنجد و روغن کتان در تهیه سس‌ها و دیپ‌ها استفاده می‌شوند. این روغن‌ها به طعم و مزه غذاها اضافه می‌کنند و به عنوان پایه سس‌ها و دیپ‌ها عمل می‌کنند.

سالاد: روغن‌های گیاهی مثل روغن زیتون، روغن کانولا، روغن بادام و روغن آفتابگردان به عنوان اجزای اصلی در تهیه سس‌ها و تغمیس‌های سالاد استفاده می‌شوند. این روغن‌ها باعث افزودن طعم و عطر به سالاد می‌شوند و همچنین به کمک جذب و هضم ویتامین‌های موجود در سبزیجات کمک می‌کنند.

نیمرو: روغن‌های گیاهی مانند روغن سویا، روغن کلزا و روغن زیتون برای تهیه نیمرو و اسفناج با مواد گیاهی دیگر استفاده می‌شوند. این روغن‌ها به عنوان پایه تهیه سس‌ها و مزه‌دهنده‌ها در نیمرو استفاده می‌شوند.

خمیرها و شیرینی‌جات: روغن‌های گیاهی مانند روغن کنجد، روغن نارگیل، روغن آفتابگردان و روغن پنبه در تولید شیرینی‌ها و کیک‌ها به عنوان جایگزینی برای کره و روغن حیوانی استفاده می‌شوند. این روغن‌ها با خواص نرم‌کنندگی و مرطوب کنندگی، به شیرینی‌ها و کیک‌ها قوام و ماندگاری مناسبی می‌بخشند و در همچنین نقشی در افزایش مدت زمان تازگی محصولات دارند.

استفاده در صنایع آرایشی و بهداشتی

روغن‌های گیاهی در صنایع آرایشی و بهداشتی نقش مهمی دارند و در تولید محصولات مختلف استفاده می‌شوند. در زیر، برخی از کاربردهای روغن‌های گیاهی در صنایع آرایشی و بهداشتی را می‌توانید بیابید:

روغن پوست: روغن‌های گیاهی مانند روغن آرگان، روغن خراطی، روغن جوجوبا و روغن هسته انگور برای مراقبت از پوست استفاده می‌شوند. این روغن‌ها با خواص نرم‌کننده، مرطوب کننده و ضد التهابی خود، به پوست کمک می‌کنند و بهبود علائم خشکی، التهاب و قرمزی پوست را فراهم می‌کنند.

روغن مو: روغن‌های گیاهی مثل روغن آرگان، روغن نارگیل و روغن جوجوبا به عنوان نرم‌کننده و تقویت کننده‌های مو در محصولات مراقبت از مو استفاده می‌شوند. این روغن‌ها به موها حالت، لطافت و براقیت می‌بخشند و به جلوگیری از شکنندگی و آسیب دیدگی مو کمک می‌کنند.

روغن لب: روغن‌های گیاهی مانند روغن جوجوبا، روغن رزماری و روغن آووکادو در ترکیبات با دیگر مواد  در تهیه بالم لب استفاده می‌شوند. این روغن‌ها با خواص نرم کنندگی و مرطوب کنندگی، لب‌ها را نرم و لطیف می‌کنند و در بهبود خشکی و ترمیم زخم‌های لب کمک می‌کنند.

روغن ماساژ: روغن‌های گیاهی مثل روغن آرگان، روغن زیتون و روغن لاوندر در روغن‌های ماساژ استفاده می‌شوند. این روغن‌ها با خواص آرامبخش و مرطوب کنندگی، به عنوان یک حامل مناسب برای ماساژ بدن استفاده می‌شوند و به رقیق کردن روغن‌های اسانسی و تسکین عضلات و استحکام دهنده پوست کمک می‌کنند.

روغن ضد آفتاب: برخی از روغن‌های گیاهی مانند روغن هسته انگور و روغن آفتابگردان در تولید کرم‌ها و لوسیون‌های ضد آفتاب استفاده می شود.

تولید صابون و محصولات بهداشتی

روغن‌های گیاهی در تولید صابون و محصولات بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. آنها به عنوان یک منبع چربی طبیعی، مرطوب کننده و نرم کننده، خواص درمانی و آرام بخشی دارند. در زیر، برخی از کاربردهای روغن‌های گیاهی در صنایع صابون و محصولات بهداشتی را می‌توانید بیابید:

صابون‌های نرم‌کننده: روغن‌های گیاهی مثل روغن زیتون، روغن کرچک، روغن هسته انگور و روغن جوجوبا در تولید صابون‌های نرم‌کننده استفاده می‌شوند. این روغن‌ها با خواص مرطوب کنندگی و نرم کنندگی، به پوست حالت لطیفی می‌بخشند و کمک می‌کنند تا پوست نرم و لطیف شود.

صابون‌های ضد باکتریال: برخی از روغن‌های گیاهی مثل روغن نیمه سفید، روغن نعناع، روغن چای درختی و روغن لاوندر خواص ضد باکتریالی دارند. این روغن‌ها در تولید صابون‌ها و محصولات بهداشتی ضد باکتریال استفاده می‌شوند و کمک می‌کنند تا باکتری‌ها و میکروب‌ها را از پوست و بدن دور نگه دارند.

صابون‌های درمانی: برخی از روغن‌های گیاهی مثل روغن آرگان، روغن نیمه سفید، روغن خراطی و روغن جوجوبا خواص درمانی دارند. این روغن‌ها در تولید صابون‌های درمانی استفاده می‌شوند و به عنوان حامل‌های مناسب برای تسکین التهابات پوستی، آرامش بخشی و ترمیم پوست مورد استفاده قرار می‌گیرند.

محصولات حمام: روغن‌های گیاهی مثل روغن آرگان، روغن بادام، روغن نارگیل و روغن اسطوخودوس در تولید محصولات حمام مانند روغن‌های حمام، شامپو و کرم‌های بدن استفاده می‌شوند. این روغن‌ها با خواص مرطوب کنندگی، تغذیه کنندگی و ضد التهابی، پوست را مرطوب نگه می‌دارند و به بهبود جوانسازی و شفافیت پوست کمک می‌کنند.

نوشیدنی‌ها

روغن‌های گیاهی به طور معمول در تولید نوشیدنی‌ها به صورت مستقیم استفاده نمی‌شوند، اما برخی از روغن‌های گیاهی می‌توانند به عنوان مکمل‌های مواد چربی در برخی از نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار بگیرند. در زیر، چند کاربرد احتمالی روغن‌های گیاهی در تولید نوشیدنی‌ها را ذکر می‌کنم:

سس‌ها و شیک‌ها: روغن‌های گیاهی مثل روغن زیتون، روغن کنجد و روغن آفتابگردان ممکن است در تهیه برخی از سس‌ها و شیک‌ها به عنوان یکی از مکمل‌های چربی استفاده شوند. مثلاً در تهیه شیک‌های میوه‌ای یا سس‌های خامه‌ای، اضافه کردن یک قاشق کوچک روغن زیتون و یا روغن نارگیل می‌تواند عطر و طعم منحصر به فردی را به نوشیدنی ببخشد.

نوشیدنی‌های گیاهی: روغن‌های گیاهی مثل روغن نارگیل، روغن کنجد و روغن آفتابگردان ممکن است در تهیه برخی از نوشیدنی‌های گیاهی مانند شیک‌های سبزیجات، نوشیدنی‌های اسموتی و آبمیوه‌ها استفاده شوند. اضافه کردن یک قاشق چایخوری روغن نارگیل به یک شیک سبزیجات می‌تواند برای افزودن مقداری چربی سالم و عطر و طعم خوب مفید باشد.

لاته‌ها و عصاره‌ها: روغن‌های گیاهی ممکن است به عنوان یکی از مواد افزودنی در تهیه لاته‌ها و عصاره‌ها استفاده شوند. مثلاً اضافه کردن یک قاشق کوچک روغن زیتون یا روغن کنجد به یک لاته سبزیجات می‌تواند علاوه بر افزایش ارزش غذایی، قوام و طعم خوبی را به نوشیدنی ببخشد.